SCT Ayna Ayari - Collimation

SCT Mercek Ayari (Collimation)

Mercek Ayari Nedir?

Mercek ayari, ingilizce adi ile Collimation, teleskobun tum optik elemanlarinin bir hizaya getirilmesi icin yapilan islemdir. Fabrikada harika bir ayar yapilsa bile, hicbir (aynali) teleskop ayarini uzun sure tutamaz ve ayar gerektirir.

Mercek ayari sayesinde teleskobun performansini cok onemli sekilde artirabilirsiniz. Ayar olmadan hicbir yuksek çozunulurlukte resim elde edilemez.

Butun aynali teleskoplar ayar gerektirir. Tam olarak nasil yapilacagi teleskobuna gore degisecektir.

Bilgi eksikligi nedeniyle, birçok astronom bu ayari yapmaz, fakat sonra da uzamış yildizlar görür, yada gezegen görüntüleri bulanık olur.

Tehlikelimidir?

Bir Schmidt-Cassegrain (SCT) teleskopta yegane ayarlanabilecek sey ikinci aynadir (yani on camin arkasinda yer alan ufak ayna). 3 tane civata, icerdeki aynayi iter yada ceker. Ayar isi sabir gerektiren bir islemdir.. ayarlama yapilir, yıldız tekrar ortaya getirilir, sonucu izlenir, ayar yapilir, yıldız ortaya getirilir, sonucu izlenir.
Tehlikeli yada riskli bir islem degildir, fakat şunlara dikkat edilmelidir:

Ortada bir vida (varsa) bu dokunulmamalidir; ikinci aynayi yerinde tutan bu vidadir; ikinci ayna yerinden cikip teleskobun icine duserse, buyuk problem yaratir!
3 vida, azar azar sıkılmali yada gevsetilmelidir; yani bir anda 1/2 tur gibi. Hicbir vida fazla sıkılmamalidir; bir vidayi sıkmak zorlasırsa, onun yerine diger iki vida gevsetilmelidir; ayni etkiyi saglar.
Bir vida sıkıştırıldığında, diger ikisi gevşetilmelidir (genelde ayna bombeli bir yüzey üzerinde bu 3 vida sayesinde durur, biri sıkıştırılıp diğerleri gevşetilince ayna bu bombeli yüzey üzerinde kımıldar)
Ayarlar çok az yapilmalidir. Ayari çok kotu bir ayna, 1/2 tur gerektirebilir. Tipik olarak 1/8 tur gibi bir ayar yeterli olacaktir.
Her ayar yapilisinda, yildiz kayacaktir. Yeniden ayar yapmadan, yildizi tekrar goruntunun tam ortasina getirmek ŞARTTIR.
Diagonal ayna kullanilabilir; fakat kendi optik sorunlarini da ekleyebilir.

Birinci Etap

Ilk etapta 0 yada 1 kadir parlakliginda bir yildiz seçiniz. Okuler olarak, teleskobun milimetre çapi kadar buyutme saglayan bir mercek takiniz, ornegin 200mm lik bir teleskop icin 200 defa buyutme saglayan bir mercek) . Yildizi ortalayiniz. Netlik ayari ile oynayarak, resmin bulanıklaşmasını, yildizin da okulerin 1/3 ini kaplayacak kadar buyumesini saglayiniz - resimdeki gibi:

Yildiz iyice netlik ayari kaydirilinca, boyle bir "lokma" gibi gorunecektir. Ortadaki karanlik kisim,ikinci aynanin golgesidir. Soldaki gibi, karanlik kismin lokmanin tam ortasinda yer almasi gereklidir. Sagdaki resim gibi hafifce bir tarafa kaydiysa, ortaya getirmek icin 3 vidadan biri hafifce sıkılmali, diger ikisi hafifce gevsetilmelidir. Cogu teleskop bu aşamada sorun göstermeyecektir.

Ikinci Etap

Ikinci etap icin 2 yada 3 Kadir gibi daha sonuk bir yildiz bulunuz. Atmosferik etkiyi azaltmak icin ufka yakin olmayan bir yildiz seçiniz. Simdi daha fazla bir buyutme gerekecektir; ornegin teleskop çapinin 2-3 misli gibi. Ornegin 200mm lik bir teleskop icin 500x buyutme gereklidir. Resmi ne kadar buyutebilirseniz o kadar iyi; kusurlar daha da iyi belirecektir.

Burada da baktigimiz sey, herseyin simetrik, halkalarin TAM ic ice olmasi, ve golgenin ortada olmasidir. Yani su resimdeki gibi gorunmelidir:

Degilse, yeniden ayar yapilmalidir. Vidalar cok az cevrilip, tekrar yildiz ortaya getirilmeli, ve kontrol edilmelidir. Ta ki yukardaki gibi bir resim elde edene kadar. Degilse, yani ornegin

gibi kayik gorunuyorsa, yeniden ayarlamak gereklidir.

(Not: Tum resimler yazilimla (Aberrator) ile elde edilmistir; teleskopla baktiginizda goruntu biraz farkli olabilir. Onemli olan, butun halkalarin iç içe, çepeçevre aynı parlaklıkta ve ortada bulusur olmasidir.)

Üçüncü Etap

Yukarida iyi bir goruntu elde ettikten sonra, artik netlik ayarini duzeltip, yildizi tam olarak net bir hale getirin. Bunu yapinca, buyutmeniz de yeterince yuksek ise, Airy Pattern denilen halkalar ortaya cikacaktir. Cok buyuk teleskoplar haric, tum teleskoplar yildizin isigini boyle halkalar halinde yayarlar. Yani ortada parlak bir yildiz, cevresinde gittikce parlakligi azalan halkalar cikarirlar.

Simdi amacimiz, yine ayni vidalari kullanarak yildizin cevresindeki o silik halkalari, yildizin tam cevresinde, parlakligi dengeli sekilde olmasini saglamaktir. Yani, ornegin gordugunuz yildiz asagıdaki şekillerdeki gibi gorunuyorsa, halkaların bir tarafı sönük ise;

seklinde gorunuyorsa, ayar yapmaniz gereklidir.

Amacimiz, ayarini duzeltip şu şekle getirmektir:

(yukaridaki resimde halkalar gormuyorsaniz, ekraniniza parlaklik ve kontrast ayari yapiniz)

Ilk iki etap için çok önemli olmayan hava durumu, bu son etap için çok önemlidir. Yıldızın çevresinde halka göremiyorsanız, yada yıldız sürekli kımıldıyor yada şekil değiştiriyorsa, bu son etabı görüntünün daha iyi oldugu bir akşama bırakmakta fayda vardır. Genellikle gecenin ilerleyen saatlerinde, teleskop dış hava sicakligina ulasmis ve yeryuzu ısısını gokyuzune verdikten sonra, goruntu iyilesecektir.

Bu sayfadaki bilgiler http://perso.club-internet.fr/legault/ sitesinden alınmış ve itinayla tercüme edilmiştir!

Selamlar,
Turgut Kalfaoglu